Internet niewątpliwie stał się naturalną częścią ludzkiego życia i rzeczą powszechną jest, że codziennie człowiek z niego korzysta, ponieważ jest jednym z najprężniej działających środków masowego przekazu. Dzieje się tak ze względu na jego wszechobecność i nieograniczony dostęp i zasięg na skalę światową. Coraz częściej ludzie zaczynają traktować Internet jako źródło rzetelnej, pewnej i nieomylnej wiedzy oraz poświęcają mu każdą wolną chwilę. W dzisiejszych czasach telefon komórkowy, dzięki któremu człowiek łączy się z Internetem i może go zabrać ze sobą wszędzie, jest to rzecz niezbędna, a jego zapomnienie z domu wywołuje lęk, nerwowość i panikę (Piersa, 2020). Wyświetlane treści powodują silne zaabsorbowanie oraz skupiają całą uwagę użytkownika, przez co nie zdaje sobie sprawy jak intensywnie oddziałują na niego i jakie są tego następstwa. Przede wszystkim Internet jest „złodziejem czasu” nieraz się zdarza, że człowiek korzysta z niego w celu znalezienia określonej wiadomości, następnie łapie się na tym, że przechodzi do całkiem przeciwnego tematu, nie związanego z wyjściowo szukanym i w ten sposób przesiaduje w sieci przez parę godzin - nawet niekiedy nie zwracając uwagi jak dużo czasu na to poświęcił. Tak więc Internet skutecznie rozprasza uwagę i rzeczą trudną jest skoncentrowanie się wyłącznie na danym pytaniu i wątku. Wyświetlane reklamy dotyczące różnorodnych sklepów ze sprzętem i urządzeniami, prawidłowego odżywiania, ćwiczeń na idealną sylwetkę, podpowiedzi ekspertów związanych z modą, która jest odpowiednia na dany sezon albo porady i fora dyskusyjne umiejętnie rozpraszają uwagę użytkownika.
Internet oddziałuje na nas dorosłych a co dopiero na dzieci, które są podatne na sugestie i wyświetlane informacje, jeśli dochodzi do tego brak kontroli ze strony rodzica to może to doprowadzić do uzależnienia od Internetu u dziecka. Nadmierne i niekontrolowane wykonywanie, powtarzanie danej czynności - w tym przypadku korzystanie z Internetu nazywane jest uzależnieniem behawioralnym, czyli związanym z zachowaniem człowieka.
Gdy dziecko ma problem z nadmiernym korzystaniem z Internetu pojawiają się u niego problemy z samokontrolą – silna potrzeba lub przymus „bycia w sieci”, a także spędzanie coraz większej ilości czasu w Internecie – zarywanie nocy przed monitorem, ciągłe granie i bycie online staje się ważniejsze niż sen, odpoczynek, czy posiłki. To wszystko zaczyna mieć wpływ na codzienne funkcjonowanie – dziecko jest niewyspane, rozkojarzone, przemęczone. Mogą zacząć się kłamstwa i ukrywanie pewnych rzeczy – dziecko nie umie powiedzieć ile czasu spędza w Internecie albo kłamie w tej sprawie. Ponadto widoczne jest rozdrażnienie, niepokój, zaburzona koncentracja a niekiedy i występują agresywne zachowania u dziecka, wtedy gdy przez dłuższy czas nie ma możliwości bycia online lub gdy rodzic ogranicza czas spędzany przed komputerem. Kolejne konsekwencje uzależnienia to unikanie kontaktów osobistych z innymi ludźmi poza Internetem, co może prowadzić do izolacji społecznej, zaniedbywanie obowiązków w domu i w szkole, a także utrata lub porzucenie innych zainteresowań czy pasji na rzecz grania, bycia w sieci. Charakterystyczne jest także to, że dziecko nie umie odciąć się od Internetu pomimo negatywnych konsekwencji, np. pogorszenia wyników w nauce, zaniedbywania aktywności i pasji, pogorszenia relacji z rówieśnikami czy problemów w relacjach rodzinnych, a także obietnic składanych rodzicom, to jest silniejsze od niego.
Coraz częściej u nastolatków widoczne jest zjawisko fonoholizmu – to rodzaj uzależnienia behawioralnego, polegający na nałogowym używaniu telefonu komórkowego. Osoba, która jest uzależniona od smartfona, odczuwa silną potrzebę trzymania urządzenia blisko siebie – w przeciwnym wypadku staje się nerwowa i nadpobudliwa. Z badań wynika, że co trzeci nastolatek w Polsce nie wyobraża sobie dnia bez telefonu (Gregorczuk, Kołtyś, 2015). Objawy fonoholizmu u dziecka to między innymi:
- sprawdzanie powiadomień kilkadziesiąt razy dziennie
- ciągłe dotykanie i uruchamianie urządzenia
- trzymanie telefonu w dłoni lub obok siebie
- nerwowe oczekiwanie na kontakt od innych
- gotowość na natychmiastową odpowiedź
- ukrywanie przed innymi czynności związanych z używaniem telefonu
- lęk związany z byciem poza obiegiem informacji
- korzystanie z telefonu o każdej porze dnia i nocy
- niepokój związany z utratą dostępu do Internetu i szukanie zasięgu za wszelką cenę.
Fonoholik zaniedbuje swoje zainteresowania lub inne aktywności, na rzecz korzystania z telefonu, zamyka się w świecie wirtualnym i unika kontaktów międzyludzkich. Ponadto wraz z rozwojem Internetu i portali społecznościowych powstał nowy lęk u młodzieży - nazywany FoMO (skrót j. ang.) czyli lęk przed byciem pozbawionym dostępu do informacji, odłączenia - przed tym, że coś ważnego i bardzo atrakcyjnego nas ominie. Związany jest z nieodpartą potrzebą ciągłego bycia online. Osoby doświadczające lęku przed odłączeniem najczęściej nie potrafią zapanować nad emocjami w sytuacji braku dostępu do sieci i mediów społecznościowych, w których głównie toczy się ich życie.
Najczęstszym powodem ucieczki dziecka w świat wirtualny są niepowodzenia w szkole, odrzucenie przez rówieśników, a także konflikty w rodzinie. Ponadto najbardziej narażone na uzależnienie sieciowe są dzieci nieśmiałe, nadmiernie wrażliwe, niepewne siebie, z niską samooceną, a także te, które nie potrafią stworzyć prawdziwych relacji z innymi dziećmi, z rówieśnikami. Dzięki sieci stają się bardziej pewne, mogą kreować swój własny wizerunek, to jakim chciałyby być, a także mogą zaspokajać potrzebę kontaktu z innymi ludźmi w swoim wieku. Uwolnienie dziecka od uzależnienia od Internetu wymaga poradzenia sobie ze wszystkimi problemami, które skłoniły je do ucieczki w sieć.
Drogi Rodzicu!
Uzależnienie podobnie jak choroba ma swój początek i pewne objawy, które świadczą o początkach problemu, dlatego ważne jest w porę zareagować i pomóc dziecku, tak aby nie dopuścić do rozwinięcia go w takim stopniu, że trzeba korzystać z pomocy specjalisty by odzyskać kontrolę nad zachowaniem. Jeżeli nic się nie zmieni, rodzice w porę nie zareagują i nie zauważą problemu to dzieci w przyszłości dołączą do grona dorosłych Polaków, jako osoby aspołeczne - nie posiadające podstawowych umiejętności komunikacyjnych oraz wycofanych z życia społecznego.
Test, który zawiera symptomy mogące sygnalizować nałóg.
Jeśli podejrzewasz, że dziecko może być uzależnione od Internetu, wykonaj test. W rubrykę wpisz 1 – jeśli stwierdzenie odnosi się do Twojego dziecka lub 0 – jeśli stwierdzenie nie odnosi się do Twojego dziecka.
1.
Spędza więcej niż 2 - 3 godziny dziennie przy komputerze lub telefonie.
2.
Nie wyobraża sobie wyjazdu bez laptopa, komórki lub/i bez łączności z Internetem.
3.
Nie jest w stanie zrezygnować na tydzień z powyższych urządzeń i z dostępu do Internetu.
4.
Korzysta w nocy z komputera, telefonu lub innych podobnych urządzeń.
5.
Często jest niewyspane.
6.
Niewiele czasu spędza z kolegami/ koleżankami lub ich nie ma.
7.
Zaniedbuje naukę na rzecz czasu spędzanego przy komputerze, z telefonem komórkowym itp.
8.
Przestało poświęcać tyle czasu co wcześniej na rozwijanie zainteresowań lub ich zaniechało na rzecz czynności przy komputerze, z komórką itp.
9.
Zachowuje się inaczej niż wcześniej – często jest rozdrażnione i agresywne.
10.
Zaczęło mieć problemy z koncentracją i pamięcią.
11.
Mówi głównie o tym, co ma związek z Internetem, grami itd.
12.
Zaniedbuje obowiązki domowe.
13.
Mimo zakazów i limitów czasu spędza czas przy komputerze, z komórką.
14.
Kłamie, że nie korzysta z komputera, komórki lub innych urządzeń tego typu.
15.
Ma gorszy kontakt z rodzicami.
16.
Jeżeli nie ma dostępu do komputera lub telefonu, staje się niespokojne, pobudzone lub nieprzyjemne.
Jeżeli wpisałaś/ eś „1” przy stwierdzeniach takich jak: 2, 5, 12 to tylko na ich postawie nie można diagnozować problemów z uzależnieniem. Masz powód do niepokoju dopiero, gdy towarzyszą one innym stwierdzeniom. Zdecydowanie miej rękę na pulsie , jeżeli wpisałaś/ eś „1” przy stwierdzeniach takich jak: 1, 2, 6, 9, 11 i 15. Powinnaś/ powinieneś zareagować, gdy „1” pojawiło się przy 3, 4, 7, 8, 10, 13, 14 i 16.
Opracowała: mgr Agata Pokrzepa
psycholog szkolny
Bibliografia:
Gregorczuk, M., Kołtyś, B. (2015). Szkolne wyzwania. Jak mądrze wspierać dziecko w dorastaniu? Warszawa: Wyd. Samo Sedno.
Piersa, K. (2020). Złota rybka w szambie. Jak pokonać uzależnienie od smartfona i Internetu. Warszawa: Wydawnictwo Jaguar.